Zdrowie i choroba w tradycji rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej

Przypisy

1. Mircea Eliade, Szamanizm i archaiczne techniki ekstazy, Warszawa 2001, s. 301.

2. Thomas E. Mails, Indianie jakich nie znamy, „Tawacin”, nr 1 (18), 1992, s. 5.

3. David Bragi, Szaman XXI wieku. Tubylcze lecznictwo łączy duchowość z nauką zachodniej medycyny, „Tawacin”, nr 2 (58), 2002, s. 13.

4. Robert Gessner, Massacre. A Survey of Today`s American Indian, New York 1931, s. 232.

5. Danuta Penkala-Gawęcka, Antropologia medyczna i etnomedycyna, „Lud”, t. 67. 1983, s. 9 – 12.

6. Ibidem, s. 18 – 20.

7. Włodzimierz Piątkowski, W stronę lecznictwa niemedycznego. Przegląd wybranych propozycji badawczych, w: Szkice z socjologii medycyny, red. Maria Libiszowska-Żółtkowska, Mirona Ogryzko-Wiewiórkowska, Włodzimierz Piątkowski, Lublin 1998, s.25.

8. James Burgess Waldram, Revenge of the Windigo. The Construction of the Mind and Mental Health of North American Aboriginal Peoples, Toronto 2004, s. 276.

9. Ibidem, s. 272 – 273.

10. Ibidem, s. 274.

11. Ibidem, s. 276.

12. Ibidem, s. 283.

13. Zdzisław Jan Ryn, Medycyna indiańska, Kraków 2007, s. 86 – 88.

14. Medicine Grizzlybear Lake, Wprowadzenie do starożytnej sztuki uzdrawiania Indian Ameryki Północnej, Katowice 2006, s. 201 - 203. Autor jest rdzennym uzdrowicielem, po części Karukiem, Seneką i Czirokezem. Sztuki uzdrawiania uczył się od szesnastu tradycyjnych lekarzy z różnych plemion (kobiet i mężczyzn). Przez ponad dwadzieścia lat był profesorem Native American Studies na Humboldt State University, Gonzaga University i Eastern Montana College.

15. Ruth Sawtell Wallis, Wilson D. Wallis, The Sins of the Fathers: Concept of Disease among the Canadian Dakota, „Southwestern Journal of Anthropology”, vol. 9, nr 4, 1953, s. 431 – 435.

16. Ilona Goryńska, Utrzymać wszechświat w harmonii. Piaskowe obrazy Nawahów, „Tawacin”, nr 3 (47), 1999, s. 21 – 22.

17. Claude Lèvi-Strauss, Antropologia strukturalna, Warszawa 1970, s. 250 – 251.

18. Raymond A. Bucko, Stella Iron Cloud, Lakota Health and Healing, „Southern Medical Journal”, vol. 101, nr 6, 2008, s. 596.

19. Ibidem, s. 597.

20. Robert W. Venables, Inne drzewa w innym lesie. Świat według Haudenosaunee. Dokończenie, „Tawacin”, 3 [75], 2006, s. 8.

21. Szkodliwe obiekty są na ogół wysyłane przez osoby posiadające nadnaturalne zdolności. Mogą to być także małe kamyki, zwierzątka, owady. Nie są umieszczane in concreto, ale tworzone za pomocą myśli. Mogą one być również wykorzystywane przez duchy, które niekiedy same osiedlają się w ciele chorego. Odkrywszy przyczynę choroby uzdrowiciele usuwają magiczne przedmioty przez ich wyssanie, zob. Mircea Eliade, op. cit., s. 301. Jest to jedna z najbardziej popularnych technik uzdrawiania, praktykowana na obu kontynentach amerykańskich. Oddziaływała ona silnie na psychikę chorych. Zazwyczaj stosowano ją bezkrytycznie, chociaż znane są wątpliwości Qusealida z plemienia Kwakiutl, który chcąc zdemaskować oszustwa szamanów korzystał z tej sztuczki podczas swoich seansów uzdrowicielskich, aby w ten sposób udowodnić jej bezskuteczność. Wdał się także w spór z tradycyjnymi lekarzami Koskimo, którzy twierdzili, że skoro choroba jest pochodzenia nadnaturalnego – niewidzialnego, to powodujące ją ciało obce jest również niewidoczne i po wyssaniu wypluwali na rękę jedynie odrobinę śliny. Twierdzili, że skoro ich teoria choroby jest słuszna to nie ma nic do pokazywania, zob. Claude Lèvi-Strauss, op. cit., s. 249 – 251.

22. Wódz Słońca. Autobiografia D. C. Talayesvy, Indianina z plemienia Hopi, opracował Leo W. Simmons, Warszawa 1964, s. 357 – 359.

23. Ibidem, s. 358.

24. Czarny Łoś. Opowieść indiańskiego szamana. Dzieje świętego człowieka Siuksów Oglala opowiedziane poprzez Johna G. Neihardta (Płomienną Tarczę), Poznań 1994, s. 163.

25. M. Inez Hilger, Arapaho Child Life and Its Cultural Background, Washington 1952, s. 134.

26. Marielu Lőrler, Uzdrawiający szamanizm. W kręgu medycyny szamanistycznej, Katowice 2003, s. 39.

27. Raymond A. Bucko, Stella Iron Cloud, op. cit. s. 597.

28. Gerald Mohatt, Joseph Eagle Elk, The Price of a Gift - A Lakota Healer's Story, University of Nebraska Press, 2002, s. 130 – 132. Należy mieć świadomość, że współczesne poglądy indiańskie nie odzwierciedlają idealnie intelektualnej rzeczywistości zamierzchłych czasów. Wpływ na to mają głównie zmieniona sytuacja społeczna i polityczna, kontakty z innymi kulturami oraz panindianizm.

29. Leon Ratler, Zwierzęta w tradycyjnej religii Czarnych Stóp, „Tawacin”, nr 4 (64), 2003, s. 34, 36.

30. Medicine Grizzlybear Lake, op. cit., s. 124.

31. Ibidem, s. 125.

32. Ibidem.

33. Ibidem, s. 125 – 126.

34. Wynikających między innymi z wierzeń, wyobrażeń, światopoglądów, predyspozycji psychicznych, uwarunkowań kulturowych itp. Rozgraniczenie sfery psychicznej i duchowej człowieka jest trudne. Są to obszary ludzkiego istnienia wzajemnie się przenikające ale też posiadające własne cechy różnicujące. Część psychologów postrzega obie płaszczyzny jako jedność, natomiast inni uznają, że psychika jest przedmiotem badań naukowych w przeciwieństwie do duchowości będącej przedmiotem dociekań religii. Inaczej rzecz ujmując te same problemy rozpatrywane są obiektywnie i subiektywnie, zob. Andrzej Szydlak, Trauma psychiczna – szkoda duchowa, w: Zdrowie dobro wspólne, red. Edward Ozimek, Poznań 2006, s. 153 – 154.

35. Do niegroźnych chorób nie wzywano uzdrowicieli. Zajmujące się domostwami kobiety, miały swoje sposoby leczenia drobnych dolegliwości oraz potrafiły sporządzać lekarstwa pomagające przy niektórych chorobach. Wiedziały jak łagodzić skutki ukąszeń przez wszy, kleszcze, pchły, komary i inne dokuczliwe insekty. Na artretyzm i reumatyzm stosowano kąpiele parowe. Kobiety potrafiły również usztywniać skręcone i złamane kończyny, oraz opatrywać czyraki i siniaki. Sporządzały mikstury na biegunki, lżejsze dolegliwości żołądkowe oraz bóle głowy. Kobiece „apteczki” zawierały często specyfiki używane we współczesnej medycynie takie jak na przykład chinina, zob. Jon Manchip White, Everyday Life of the North American Indian, London 1979, s. 166.

36. Władysław Szumowski, Filozofia medycyny, Kęty 2007, s. 98 – 99.